МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ҚҰРЫЛЫМДАРЫНДАҒЫ ӘЙЕЛДЕРДІҢ КӨШБАСШЫЛЫҒЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Замира Ескерова; Гульвира Акыбаева; Сағыныш Мамбетова

doi:10.52123/1994-2370-2025-1497

Авторлар

Замира Ескерова Қарағанды Бөкетов университеті
Гульвира Акыбаева Astana IT университеті
Сағыныш Мамбетова Қарағанды Бөкетов университеті

DOI:

https://doi.org/10.52123/1994-2370-2025-1497

Кілт сөздер:

әйел көшбасшылығы, мемлекеттік басқару, тиімділік, гендерлік саясат, Қазақстан, дискриминация.

Аңдатпа

Мақалада Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесіндегі әйелдердің басқару үдерістеріне қатысуының теориялық-әдіснамалық және практикалық аспектілері қарастырылған. 2010–2025 жылдар аралығындағы негізгі үрдістерге талдау жасалып, әйелдердің мансаптық өсуіне және жоғары басшылық лауазымдарға көтерілуіне кедергі келтіретін негізгі тосқауылдар анықталған. Әйелдердің басқару ісіне қатысуының сапалық қырларын зерттеуге ерекше назар аударылған. Бұл ретте әйелдер көшбасшылығының тиімділік индексі қолданылып, олардың тек сандық тұрғыда қатысу деңгейін ғана емес, сонымен қатар қабылданатын басқарушылық шешімдердің сапасына тигізетін ықпалын бағалауға мүмкіндік береді.

Талдау нәтижелері әйелдердің сызықтық және қосалқы лауазымдарда кеңінен өкілдік етуіне қарамастан, олардың стратегиялық басқару үдерісіне нақты қатысуы шектеулі болып отырғанын көрсетті. Мақалада гендерлік теңгерімді формалды қамтамасыз етуден әйелдер көшбасшылығының тиімділігін арттыруға жағдай жасаудың маңыздылығы негізделген. Басқару саласындағы әйелдерді қолдау тетіктерін институционалдық тұрғыдан нығайтуға қатысты жаңашыл ұсыныс ретінде мемлекеттік органдар жанынан «Gender Labs» моделін енгізу ұсынылады. Бұл модель әйелдерді көшбасшылыққа жүйелі түрде ілгерілетуге бағытталған. Аталмыш тәсіл аналитикалық әдістер мен институционалдық шараларды ұштастыра отырып, кедергілерді тиімді анықтауға және оларды еңсеру стратегияларын әзірлеуге мүмкіндік береді.

Сілтемелер

1. Qazaqstan Respublikasynyn 2030 zhilga deyingi otbasylyk zhane genderlik sayasat tuzhyrymdamasy. Qazaqstan Respublikasynyn Prezidentinin 2016 zhylgy 6 zheltoksandagy No. 384 Zharlygymen bekіtіlgen (2023 zhylgy 13 saúіrdegi ózgerіsterіmen). – Astana, 2023 zhyl.URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1600000384 (Retrieved: 2.02.2025).

2. Shvedova N.A. Zhenshchiny i politika: Problemy uchastiia. – Moskva: Nauka, 2005.

3. Aivazova S.G. Gendernoe ravenstvo i politicheskoe uchastie v Rossii. – Moskva: Logos, 2001.

4. Lawless J.L., Fox R.L. It Still Takes a Candidate: Why Women Don’t Run for Office. – Cambridge: Cambridge University Press, 2010.

5. Chiquet M. Why Women Make Better Leaders. – Forbes, 2018.

6. Morley L. Women and Higher Education Leadership: Absences and Aspirations. – London: Leadership Foundation for Higher Education, 2013. – 48 p.

7. Ely R. J., Meyerson D. E. Theories of gender in organizations: A new approach to organizational analysis and change // Research in Organizational Behavior. – 2000. – Vol. 22. – P. 103–151. – DOI: 10.1016/S0191-3085(00)22004-2

8. Ibarra H., Ely R. J., Kolb D. M. Women Rising: The Unseen Barriers // Harvard Business Review. – 2013. – Vol. 91, No. 9. – P. 60–66.

9. Hewlett S. A. Forget a Mentor, Find a Sponsor: The New Way to Fast-Track Your Career. – Boston: Harvard Business Review Press, 2013. – 256 p.

10. World Economic Forum. Global Gender Gap Report 2024. – Geneva: WEF, 2024.

11. Qazaqstan Respublikasy Últtyq ekonomika ministrlіgі Statistika komitetі. Genderlіk statistika, 2024 zhil.

12. Qazaqstan Respublikasy Prezidentі janindagy Ortalyq kommunikatsiyalar qyzmeti. Memlekettіk qyzmetke qatysty statistikalıq derekter, 2024 zhil.

13. UN Women. Women's Leadership and Political Participation Report. – New York: UN Women, 2024.

(Mezhdunarodnye rekomendatsii po razvitiiu zhenskogo liderstva i effektivnosti gosupravleniia.)

14. Bekmagambetov R.B. Gosudarstvennoe upravlenie i zhenskoe liderstvo v Kazakhstane. – Almaty: Ekonomika, 2022.

15. Kabdulkarimova A.B. Gendernye aspekty razvitiia gosudarstvennoi sluzhby Kazakhstana. – Astana: ENU, 2023.

16. UNDP Kazakhstan. Gender Equality Strategy 2022–2025. – UNDP, 2022.

(Stratehiia razvitiia gendernogo ravenstva v Kazakhstane, s aktsentom na politicheskoe uchastie zhenshchin.)

17. Qazaqstan Respublikasy Prezidentі janindagy Áıelder іsterі jáne otbasylyq-demografiyalyq saıasat zhónіndegі Últtyq komissııa. Qazaqstandaǵy áıelderdіn jaǵdaıy turaly últtyq baıandama. – Nur-Sultan, 2023 zhil.

URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/ekzhkbk/documents/details/498846 (qaralǵan kúni: 2025 zhyldyń 2 mausymy).

18. Inter-Parliamentary Union (IPU). Women in Parliament: 2023. – Geneva: IPU, 2024.

19. Toktarova M. Gender Disparities in Political Leadership: A Study in Kazakhstan. – Central Asian Survey, 2023.