ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ СУ ДИПЛОМАТИЯСЫНЫҢ ИНСТИТУЦИОНАЛДЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.52123/1994-2370-2025-1382Түйін сөздер:
Түйін сөздер: су дипломатиясы, су қауіпсіздігін реттеу, трансшекаралық су ресурстары, Орталық Азия.Аңдатпа
Мақалада Орталық Азиядағы сумен қамтамасыз ету проблемаларының шиеленісуі, әсіресе Қазақстан Республикасындағы негізгі өзен ағындарының қысқару перспективасында айтылған. Қазақстан Республикасындағы (ҚР) және Орталық Азия өңіріндегі (ОА) су ресурстарын трансшекаралық контексте басқару үшін су дипломатиясы институттарын кешенді зерттеу, бұл Орталық Азиядағы (ОА) өңірлік тұрақтылық пен қауіпсіздіктің негізгі элементтері болып табылады.
Зерттеудің өзектілігі-су тапшылығы-бұл бүкіләлемдік проблема. Жағдай жер бетінде таза және тұтынуға жарамды судың біркелкі бөлінбеуімен қиындайды. Әдетте, өзендер мен ірі су қоймалары трансшекаралық болып табылады.
ОА аумағында екі өзен ағып жатыр, олардың көлемі аймақтың барлық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жеткіліксіз. Сонымен қатар, Амудария мен Сырдарияның жоғарғы және төменгі ағысындағы елдердің мүдделері әртүрлі. Қырғызстан мен Тәжікстан бұл өзендерді электр энергиясын өндіру үшін пайдаланады, ал Қазақстан, Өзбекстан және Түрікменстан ауыл шаруашылығы мен ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру үшін су ресурстарын пайдаланады.
Энергетикалық компаниялар жазда суды қыста электр энергиясын өндіру үшін пайдалану үшін сақтауға мүдделі, ал ауылшаруашылық кәсіпорындары суару маусымы кезінде жазда суды қажет етеді.
Судың сапасы мәселесі өзекті болып қала береді және назар аударуды қажет ететін негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Мемлекеттердің экологиялық саясаты судың сапасына сараптама жүргізуді және оның ластану дәрежесін бағалауды көздейді. Су ресурстарын бірлесіп басқару проблемаларын шешу судың ластануын бақылау жөніндегі тиімді өңірлік саясатты іске асыруда маңызды рөл атқарады.
